Coğrafya Dersi-1: Türkiye’nin Coğrafi Konumu: Matematik ve Özel Konum

 

Türkiye’nin Coğrafi Konumu

 

 

a) Matematik (Mutlak) Konum: Nicel kavramdır, Sayısal değeri içerir. Türkiye’nin Enlem-Boylam değerleri, mutlak konumdur.

b) Özel (Göreceli) Konum: Nitel kavramdır, göreceli konum, özellik ve farklılıkları içeri. Üç tarafının denizlerle çevrili olması, Türkiye’yi diğer ülkelerden ayıran göreceli konumudur.

Uyarı: Matematik ve özel konum birbirini tamamlar. Matematik konum ile açıklanamayan durum yada olgu; çoğunlukla özel konum ile açıklanır.

Türkiye’nin Matematik/Mutlak Konumu

Matematik konum bir bölgenin, paralel ve meridyen değeridir. Türkiye’nin mutlak konumu; 36-42 derece Kuzey Paraleli (enlem) ile 26-45 Doğu Meridyeni (boylam) arasında yer almasıdır.  En Kuzeyde Sinop, Güneyde Hatay, Doğuda Iğdır, Batıda Çanakkale/İzmir vardır.

Uyarı: kuzey-güney kıyaslaması, çoğunlukla matematik enlem konum; doğu-batı kıyaslaması, çoğunlukla özel konum ile ilgilidir. Ör: Sinop-Hatay arasında sıcaklık değeri, matematik konum; Ankara-Erzurum arasında sıcaklık değeri, özel konum etkendir.

 

Türkiye’nin Enlem Konumu Sonuçları (36-42 Kuzey Paraleli)

36-42 Kuzey Enlemi değeri sonucu Türkiye, Orta Kuşak Ülkesi’dir.

Ekvator: Dünya’yı Kuzey ve Güney Yarımküre olmak üzere, iki eşit parçaya ayırır.

Ekvator’dan Kuzey ve Güney yönüne doğru gidildikçe; Kuzey’de 23 derece, 27 dk Yengeç Dönencesi; Güney’de 23 derece, 27 dk Oğlak Dönencesi bulunur.

Kuzey’de 66 derece, 33 dk Kuzey Kutup Dairesi, Güney’de 66 derece, 33 dk Güney Kutup Dairesi bulunur.

Kuzey’de 90 derece Kuzey Kutup Noktası, Güney’de 90 derece Güney Kutup Noktası bulunur.

Yengeç ve Oğlak dönenceleri arasındaki bölgeye, Ekvatoral Kuşak denir. Dönenceler ile Kutup daireleri arasındaki bölgeye, Orta Kuşak denir. Her iki yarımkürenin ortasıdır. Kutup daireleri ve noktaları arasındaki bölgeye, Kutup Kuşağı denir.  

Türkiye, Orta Kuşak’ta yer aldığı için Akdeniz İklimi görülür. Türkiye, Orta Kuşak’ta yer aldığı için sıcak ve soğuk arasında, Ilıman İklime sahiptir. Ekvatoral Kuşak, yıl boyunca Güneş ışınlarını daha yüksek açı ile aldığı için Sıcak İklime sahip iken, Kutup Kuşağı güneş ışınlarını daha düşük açı ile aldığı için Soğuk iklime sahiptir.

Not: Orta kuşak iklimi sadece kuzey değil, güney yarımkürede de aynıdır; örneğin Akdeniz İklimi, Şili’de görülür.

Türkiye’de özel konum sonucu 3 iklim türü görülür. Akdeniz mutlak konum, Karasal ve Karadeniz özel konum sonucudur.

Türkiye Orta Kuşak’ta yer aldığı için, Batı Rüzgarlarının etkisi altındadır. Dünya üzerindeki etkili 3 sürekli rüzgar vardır. Bunlar Alize Rüzgarları Ekvatoral kuşak; Kutup Rüzgarları Kutup kuşağı, Batı Rüzgarları Orta kuşak. Batı Rüzgarları etkisi ile Türkiye’de Genel Hava Akımı, Batıdan Doğuya ilerler.

Türkiye Orta Kuşak’ta yer aldığı için, Cephesel Yağışlar görülür. Cepheselin diğer adları, Frontal (cepheden), Depresyon (karşılaşılan bölge) yağışlardır. Kutup yönünden soğuk, Ekvator yönünden sıcak hava akımları gelir ve Orta Kuşakta karşılaşan bu akımlar, cephesel yağışlara sebep olur. Türkiye’de özellikle Kış Mevsimindeki yağışların çoğunluğu, Cephesel Yağışlardır.

Orta Kuşak nedeniyle, Türkiye’de Dört Mevsim belirgin olarak yaşanır. Ekvatoral kuşakta sıcaklık, Kutup kuşağında soğukluk, yıl boyunca neredeyse aynı kaldığı için mevsimler vardır ama belirgin değildir. Bir bölgede, dört mevsim yaşanıyor ise, o yerin yıl içinde aldığı güneş ışınları derecesi çok değişiyor demektir ve bu bölge, Orta Kuşak dır. Dört Mevsim tanımı, mevsimler arası sıcaklık değişimi belirgindir, insanların yıl içerisinde kıyafet değiştirme ihtiyacı fazladır v.b.

Uyarı: Aynı anda belirgin dört mevsim ise, Özel Konum sonucudur. Türkiye’de özel konum sonucu, yer şekillerini engeli olması sebebiyle, Isparta’da kayak yapan turist kafilesi aynı gün Antalya’da denize girmektedir.

Türkiye Orta Kuşak’ta yer aldığı için, Kıyılarında Buzul Aşınım ve Birikim şekillerine rastlanmaz. Kıyıda buzul aşınım-birikim olması için; deniz suyunun sıfırın altına düşmesi, denizin donması lazımdır. Kıyı buzul şekillerine, Fiyord ve Skyer Kıyı tipi denir.

Uyarı: Kanıt ve Sonuç Farkı

Coğrafi sonuçlar, kanıt değildir. Çünkü kanıt, gözlem olarak içinde olduğumuz duruma özel etkidir. Bu etki, başka yerde de deneyim ediliyor ise, kanıt değil, sonuçtur.